تاریخچه ی چسب در جهان و ایران، پرفراز و نشیب است، که به صنعت و زندگی روزانه و جنگ و توسعه گره خورده است. اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که چسب، این ماده ی ساده و کاربردی که در هر خانه و محل کار و کارخانه ای یافت می شود و همیشه در دسترس است، چگونه به اینجا رسیده است؟ چسب، از دوران باستان تا به حال، توسعه چشمگیری داشته و نقش مهمی در پیشبرد فناوری و صنعت داشته است.
با توجه به دنیای پیشرفته‌ی امروز، استفاده از چسبهای متنوع با کاربردهای متفاوت به یکی از روزمرگی‌های زندگی اکثر ما تبدیل شده است و همه ی ما به نحوی از چسب برای راحت‌تر شدن کارهایمان استفاده می‌کنیم، اما نقطه‌ی شروع استفاده‌ی انسان‌ها از چسب به چه زمانی برمی‌گردد؟
دوران ما قبل تاریخ
اگر بخواهیم قدمت واقعی استفاده از اولین چسب در دوران باستان را بیان کنیم، باید بگوییم که تاریخچه ی چسب در جهان و ایران به دوران ماقبل تاریخ باز می‌گردد. یکی از اساسی‌ترین دلایل برای استفاده از مواد چسبنده، شکار بوده است. شکارچی برای اتصال سنگ به نوک پیکان مجبور بود از ماده‌ای استفاده کند که با حالت چسبنده خود، بتواند این ۲ قطعه را به یکدیگر متصل کند.
حتمن برایتان غیر قابل باور است که بدانید اولین چسب‌ها ۲۰۰۰۰۰ سال پیش توسط انسان‌های نخستین، از انواع مواد طبیعی مانند قیر ،شیره ی گیاهان و مواد مشابه ساخته شدند. چسبهای طبیعی در گذشته کمک بسیاری به انسان در ساخت ابزار مربوط به شکار کرده است .انسان به وسیله‌ای نیاز داشت تا قطعات چوبی و یا سنگی را به یکدیگر بچسباند و از طرفی از دوام طولانی نیز برخوردار باشد که در زمان شکار بر اثر ضربات مکرر، مشکلی برای نیزه و ابزار جنگی او ایجاد نشود.این است رابطه ی تنگاتنگ چسب و انسان!
دوران باستان
از دوران باستان هم شواهد زیادی دال بر استفاده از چسب وجود دارد که قدمت آن به 4000 سال قبل از میلاد می رسد. در مطالعات انجام شده در محل دفن قبایل ماقبل تاریخ، رزین های چسبنده از شیره درختان برای تعمیر ظروف سفالی استفاده شده است.
درمجسمه های معابد بابلی نیز از چسب قیر مانندی برای چسباندن کره چشم عاج به حدقه ی چشم استفاده شده و شواهد دیگری مبنی بر استفاده تاریخی از چسب وجود دارد که قدمت آن به 1500 تا 1000 سال قبل از میلاد برمی‌گردد، جایی که نقاشی‌های دیواری که در اوروپا وجود دارد ،نشان می دهند که از ماده ی (که همان چسب است) برای عملیات چسب‌کاری بر روی چوب استفاده می‌شود.
چسب ها به صورت گسترده اولین بار توسط مصریان، نه فقط در ساخت لوازم چوبی و سلاح ،بلکه برای ترکیب ابزارهایی برای نگهداری یادداشت ها و حتی ایجاد پاپیروس استفاده می شدند. در تحقیقات باستان شناسی، چسبی در مقبره های فراعنه مصری کشف شده است که قدمت آن به 2500 سال پیش باز می گردد.
در واقع در ساخت تابوت برداشته شده از مقبره “شاه توت آنخ آمون” از چسب استفاده شده است! با توجه به این شواهد، جای تعجب نخواهد بود که موزه‌های سراسر جهان آثار باستانی زیادی را با شواهدی از استفاده اولیه از چسباندن یا لمینت کردن با چسب حیوانی یا گیاهی، به‌ویژه آن آثار باستانی که از مقبره‌های فراعنه مصر پیدا شده است ، نگهداری می‌کنند.
استفاده از چسب در امپراطوری یونان و روم هم امری عادی بود و آنها برای اینکه از عهده کارهای روزانه برآیند و حتی در پروژه های بزرگِ ساخت و ساز سرعت عمل بالا و محبوبیت زیادی به دست آورند از چسب های گیاهی و حیوانی استفاده می کردند. رومیان از سقز (ماده چسبناک و صمغی که از درختان برگ سوزنی ، نظیر سرو و کاج و یا درخت صنوبر ترشح می‌شود) در صنعت کشتی سازی استفاده می‌کردند.
به تدریج مواد دیگری مانند موم ، عسل و یا مواد ژله مانندی از ماهی ، شاخ حیوانات یا شیر و تخم مرغ بکار گرفته شدند و با پیشرفت صنایع و استخراج و پالایش نفت ، از قیر و قطران نفت و … به‌عنوان چسب استفاده به عمل آمد.
چسب ها در آن زمان از پوست حیوانات، بافت همبند و حیوانات سم دار ایجاد می شد که این بخش ها به آرامی پخته می شدند تا به ماده ای مانند ژله تبدیل شوند. سپس این ماده خشک شده و به صورت پودر نگهداری می شد و در صورت لزوم، کافی بود به آن آب اضافه کنند و کار خود را انجام دهند. با این حال تا قرن بیستم انقلابی در چسب دیده نشد…
چسب در دوران میانه
چسب در دوران میانه (قرون وسطی) قصه های جالبی دارد.، کارگران و صنعتگران چسبهای پروتئینی را از موادی مانند پوست و استخوان حیوانات می ساختند. این چسب‌ها عمدتاً در کارهای چرم دوزی، مبلمان و کتاب چرمی استفاده می‌شدند. اگرچه چسب حیوانی تا اواسط 1900 جای خود را به چسب های مصنوعی داد، اما هنوز نقش مهمی در بازسازی مبلمان آنتیک و تعمیر ادوات موسیقی دارد.
مغولها و بومیان آمریکا نیز روش استفاده از چسب ها را بخوبی می دانستند. یکی از دلایل برتری چنگیزخان مغول در جنگها قدرت خارق العاده او و استفاده مردان جنگی اش از جنگ افزارهای پیشرفته بوده است.
جنس کمان های سربازان مغول، ترکه درخت لیمو و شاخ گاومیش بوده است. آنها ورقه های چوب و استخوان را توسط چسبی با فرمول مخصوص که تا هنوزفرمول ساخت آن ناشناخته مانده است، چسبانده و محکم می کرده اند. این کمانها با سرعتی بی نظیر تیرها را رها کرده و جبهه مقابل را شگفت زده می کرده اند.
راهبان قرون وسطی نیز هم از سفیده تخم مرغ برای چسباندن صفحات کتب مذهبی و براق کردن بخش های طلاکوب آن استفاده می کردند.
ویولن سازبزرگ،”سترادیواریوس” که نامش مترادف با “کیفیت” است، با استفاده از فرآیند ویژه ای توانسته بود از ماده چسبنده ی سری برای ساخت ویولن هایش استفاده کند و ورقه های نازک چوب را آنچنان به هم بچسباند که ویولن های ساخت او، تحسین برانگیزترین صداها را داشته باشند. متاسفانه راز چسبهای مورد استفاده او نیز، برای همیشه پنهان مانده است.
چسب در دوران معاصر
پیشرفت صنعت چسب در دوران معاصر با انقلاب صنعتی شروع می شود. انقلاب صنعتی باعث افزایش سریع پیشرفت‌های فنی و صنعتی شد که منجر به استفاده از مواد جدید در تولید چسب شد و منجر به ایجاد اولین پلیمر پلاستیکی از “نیترات سلولز” شد. ازاین ماده در ابتدا در تولید توپ های بیلیارد استفاده می شد که قبلاً از عاج ساخته می شد.
در سال 1910 “دوره پلاستیک” با تولید “فنولیک باکلیت” که یک پلاستیک گرماسخت است آغاز شد. از این دوره به بعد، استفاده از رزین های فنولیک در تولید چسب ها به سرعت گسترش یافت. بسیاری از پلاستیک ها و لاستیک های جدید به صورت مصنوعی در سال های بین 1920 تا 1940، و در طول جنگ جهانی دوم ساخته شدند.
جنگ جهانی دوم باعث رشد سریع صنعت چسب مصنوعی شد. در این زمان بود که سازندگان شروع به در نظر گرفتن انعطاف‌پذیری، ویسکوزیته ، زمان پخت و مقاومت دما-شیمیایی چسب‌هایی کردند، که در خط مونتاژ خود استفاده می‌کردند.
چسب در ایران
در ایران هم ، در دوره های مختلف تاریخی، تا قبل از ورود صنعت به آن ، از چسب هایی با منشا گیاهی و حیوانی استفاده می شد و مانند سایر کشورها با استفاده از روش‌های قدیمی به تولید مواد چسبنده می‌پرداختند. باعث افتخار است که اولین چسب ۱۲۳ در سال ۱۳۸۸ توسط شرکت “آنا شیمی آراز” و با برند “مپل مکس” در ایران تولید شد. البته این پایان راه نبود…
خلاصه
چسب، با توجه به تاریخچه‌ی پر فراز و نشیب خود، یکی از بزرگترین دستاوردهای فناوری انسان است. از دوران ماقبل تاریخ تا دوران باستان و از قرون وسطی تا به حال، در همه جای دنیا ، چسب با کاربردهای متنوع و پیچیده، به یک ابزار ضروری در زندگی روزمره و صنعت تبدیل شده است.
با نگاهی اجمالی به تاریخ چسب، در خواهیم یافت که این ماده مفید و موردنیاز، در طول زمان تکامل یافته و به یکی از محصولات اساسی در صنعت تبدیل شده است. امروزه، چسبهای متنوعی وجود دارند که برای کاربردهای مختلف صنعتی، ساختمانی، هنری و حتی پزشکی استفاده می‌شوند. در نهایت، چسب یکی از مهمترین اختراعات انسانی است که در گذشته، حال و احتمالاً در آینده نیز همیشه جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت.